Toermalijn is een complexe silicaatmineraalgroep die bekend staat om zijn opmerkelijke verscheidenheid aan kleuren en zijn brede scala aan toepassingen. Het bestaat uit meerdere mineralen die een gemeenschappelijke kristalstructuur delen, maar verschillen in hun chemische samenstelling. Deze variatie resulteert in een veelheid aan kleuropties, waardoor toermalijn een populaire keuze is in de wereld edelsteen markt. De naam van het mineraal is afgeleid van het Singalese woord ‘turmali’, wat ‘gemengde edelstenen’ betekent – een knipoog naar de diverse tinten.
Algemene karakteristieken
Toermalijnkristallen kenmerken zich door hun unieke trigonale kristalsysteem, waarbij de kristalstructuur de vorm heeft van een zeshoekig prisma. Een van de meest opvallende kenmerken van het mineraal is de kleurvariabiliteit, die kan variëren van de meest voorkomende tinten zoals roze en groen tot zeldzamere tinten zoals blauw, rood en zelfs kleurloos. Dit uitgebreide kleurengamma is te danken aan de aanwezigheid van diverse sporenelementen, waaronder ijzer, mangaan en chromium, die de kleuring van de steen beïnvloeden. Bovendien kan toermalijn pleochroisme vertonen, wat betekent dat het verschillende kleuren kan vertonen wanneer het vanuit verschillende hoeken wordt bekeken.
Historische en culturele betekenis
Historisch gezien heeft toermalijn in verschillende culturen een speciale plaats ingenomen vanwege de fascinerende kleuren en waargenomen metafysische eigenschappen. In het oude Egypte geloofde men dat de levendige tinten van toermalijn het resultaat waren van de reis van de edelsteen door een regenboog, wat de verbinding met goddelijke krachten symboliseerde. De edelsteen komt ook prominent voor in de overlevering van inheemse culturen in Brazilië, waar hij wordt gebruikt in traditionele sieraden en als talisman. Aan het einde van de 19e eeuw kreeg toermalijn veel aandacht in de edelstenenindustrie vanwege de opvallende kleuren en de ontdekking van nieuwe variëteiten, die bijdroegen aan de blijvende aantrekkingskracht en culturele waarde ervan. Tegenwoordig blijft het een favoriet onder liefhebbers van edelstenen en verzamelaars vanwege zijn veelzijdigheid en schoonheid.
Inhoud
Soorten toermalijn
Toermalijn is een diverse mineraalgroep met talrijke variëteiten, elk onderscheidend door zijn unieke chemische samenstelling en kleur. Hier zijn enkele van de belangrijkste soorten toermalijn en hun kenmerken:
1. Elbaiet
Elbaiet is een van de meest bekende soorten binnen de toermalijngroep, bekend om zijn levendige kleuren. Het kan een reeks tinten vertonen, waaronder roze, groene, blauwe en zelfs veelkleurige varianten. Met name wordt elbaiet vaak aangetroffen in opvallende tweekleurige of driekleurige kristallen, zoals de populaire watermeloen toermalijn, met een roze centrum met groene buitenlagen.
2. Schorl
Schorl is het meest voorkomende en wijdverbreide type toermalijn. Het is typisch zwart en ondoorzichtig en wordt vaak gebruikt in industriële toepassingen in plaats van als edelsteen. De donkere kleur van Schorl is te danken aan het hoge ijzergehalte. Het wordt veelvuldig aangetroffen in metamorfe gesteenten en kan zich vormen in goed gedefinieerde kristalvormen.
3. dRAVITE
Draviet is een bruine tot donkerbruine variant van toermalijn. Het is vernoemd naar Drave, een regio in Oostenrijk waar het voor het eerst werd geïdentificeerd. Dit type valt op door zijn aardse tonen en komt minder vaak voor als edelsteen, maar is belangrijk in mineralogische studies.
4. Indicolite
Indicoliet is een zeldzame en opvallende blauw tot blauwgroene variant van toermalijn. De kleur varieert van diep, intens blauw tot lichter, meer turkoois tint. De blauwe kleur is voornamelijk te wijten aan de aanwezigheid van ijzer in de kristalstructuur. Indicoliet wordt gewaardeerd om zijn levendige en boeiende kleur, hoewel het minder vaak voorkomt dan andere soorten toermalijn.
Paraiba-toermalijn is een zeer gewaardeerde en zeldzame soort toermalijn die bekend staat om zijn elektrisch blauwe tot neongroene kleuren. Deze toermalijn, ontdekt in de Braziliaanse staat Paraíba, onderscheidt zich door zijn levendige, gloeiende tinten, die te danken zijn aan de aanwezigheid van koper en, in sommige gevallen, mangaan. De zeldzaamheid en het opvallende uiterlijk van Paraiba-toermalijn maken het tot een van de meest gewilde en dure soorten.
6. Watermeloentoermalijn
Watermeloen-toermalijn is een speciale variëteit van elbaiet met een roze centrum omgeven door een groene buitenlaag, die lijkt op de kleuren van een watermeloen. Deze unieke kleurzonering vindt plaats binnen één kristal en wordt zeer gewaardeerd vanwege zijn aparte en opvallende uiterlijk.
7. Kunziet
Hoewel kunziet niet altijd als toermalijn wordt geclassificeerd, wordt het vanwege zijn vergelijkbare uiterlijk vaak geassocieerd met de toermalijnfamilie. Kunzite is een roze tot lila variant van spodumeen, vaak aangezien voor een toermalijn vanwege zijn kleur en transparantie. Het is vernoemd naar edelsteenkundige George Frederick Kunz en wordt gewaardeerd om zijn delicate roze tinten.
8. Liddicoatiet
Liddicoatiet is een zeldzame variëteit van toermalijn, vernoemd naar edelsteenkundige Richard T. Liddicoat. Het onderscheidt zich door zijn levendige kleuren, waaronder felroze, groen en blauw. Liddicoatiet staat bekend om zijn unieke pleochroïsme, waarbij de kleur kan variëren vanuit verschillende hoeken.
Elk type toermalijn biedt zijn eigen unieke schoonheid en kenmerken, wat bijdraagt aan de populariteit en veelzijdigheid van het mineraal in zowel edelsteen- als industriële toepassingen.
Kleurvariaties en hun oorzaken
Het brede kleurenspectrum van Toermalijn is een van de meest opvallende kenmerken. De diverse tinten van deze edelsteen zijn voornamelijk te wijten aan variaties in de chemische samenstelling, de aanwezigheid van sporenelementen en het samenspel van licht. Hier is een overzicht van de belangrijkste kleurvariaties in toermalijn en de oorzaken daarachter:
1. Roze en rode toermalijn
- Oorzaken: De roze tot rode tinten in toermalijn zijn voornamelijk te wijten aan de aanwezigheid van mangaan. Mangaanionen vervangen een deel ervan aluminium ionen in de kristalstructuur, wat resulteert in deze warme kleuren. De intensiteit van het roze of rood kan variëren afhankelijk van de concentratie mangaan en de aanwezigheid van andere sporenelementen.
2. Groene Toermalijn
- Oorzaken: De groene kleur in toermalijn wordt meestal veroorzaakt door de aanwezigheid van chroom en/of vanadium. Deze elementen zijn verantwoordelijk voor het produceren van een reeks groene tinten, van licht- en pastelgroen tot diepere bosgroenten. De concentratie en interactie van deze sporenelementen binnen het kristalrooster bepalen de specifieke tint groen.
3. Blauwe Toermalijn
- Oorzaken: Blauwe toermalijn, of indicoliet, dankt zijn kleur aan ijzer. IJzerionen in de kristalstructuur absorberen bepaalde golflengten van licht, wat resulteert in verschillende tinten blauw. De ijzerconcentratie en de oxidatietoestand ervan kunnen van invloed zijn op de vraag of het blauw diep en intens is, of lichter en turkoois.
4. Paraiba toermalijn
- Oorzaken: De levendige blauw tot groene kleuren van Paraiba toermalijn zijn te danken aan de aanwezigheid van koper, soms in combinatie met mangaan. Koper geeft een heldere, neonachtige kwaliteit aan de edelsteen, waardoor de zeer gewilde elektrisch blauwe en groene tinten ontstaan. De unieke combinatie van koper met andere sporenelementen geeft Paraiba-toermalijn zijn kenmerkende en intense kleuring.
5. Watermeloen Toermalijn
- Oorzaken: Het opvallende roze centrum met een groene buitenlaag van watermeloen-toermalijn is te danken aan de opeenvolgende opname van verschillende sporenelementen tijdens de groei van het kristal. Aanvankelijk overheerst mangaan, waardoor de roze kleur ontstaat. Terwijl het kristal zich blijft vormen, leidt de aanwezigheid van ijzer en mogelijk andere elementen tot de vorming van de groene buitenlaag. Deze kleurzonering vindt plaats binnen een enkel kristal, wat resulteert in het karakteristieke watermeloenachtige uiterlijk.
6. Bruine Toermalijn
- Oorzaken: Bruine toermalijn, zoals draviet, krijgt zijn kleur door de aanwezigheid van ijzer in zijn kristalstructuur. IJzer kan een reeks bruintinten veroorzaken, van lichtbruin tot diep donkerbruin, afhankelijk van de concentratie en de oxidatietoestand.
7. Kleurloze Toermalijn
- Oorzaken: Kleurloze toermalijn, hoewel zeldzaam, komt voor als er zeer lage concentraties sporenelementen zijn. Zonder aanzienlijke hoeveelheden gekleurde ionen blijft het kristal transparant en kleurloos.
8. Veelkleurige Toermalijn
- Oorzaken: Sommige toermalijnkristallen vertonen meerdere kleuren binnen één enkele edelsteen. Deze veelkleurige varianten kunnen het resultaat zijn van complexe interacties tussen verschillende sporenelementen tijdens de vorming van het kristal. Een kristal kan bijvoorbeeld een verloop vertonen van roze naar groen of blauw naar groen, wat de veranderende concentraties van sporenelementen in de loop van de tijd weerspiegelt.
Samenvattend zijn de kleurvariaties in toermalijn grotendeels een gevolg van de aanwezigheid en concentratie van sporenelementen, evenals van de interne structuur van het kristal. Deze diversiteit in kleur maakt toermalijn tot een van de meest veelzijdige en esthetisch aantrekkelijke edelstenen.
Toermalijn in edelsteenkunde
1. Identificatie en classificatie
In de edelsteenkunde wordt toermalijn geïdentificeerd door zijn unieke kristallijne structuur en chemische samenstelling. Het behoort tot de cyclosilicaatgroep en heeft een trigonaal kristalsysteem. Gemologen gebruiken verschillende technieken om toermalijn te classificeren, waaronder:
- Spectroscopie: Om de aanwezigheid van specifieke sporenelementen vast te stellen en de identiteit van de edelsteen te bevestigen.
- Microscopie: Om interne kenmerken, insluitsels en kleurzones te observeren.
- Brekingsindex: De brekingsindex van toermalijn varieert tussen 1.62 en 1.64, wat helpt bij het onderscheiden van andere edelstenen.
2. Kleurvariabiliteit
Een van de bepalende kenmerken van toermalijn is het brede scala aan kleuren, dat het resultaat is van verschillende sporenelementen en structurele variaties. Gemologen bestuderen deze kleuren om verschillende soorten toermalijn te classificeren, zoals:
- elbaite: Bekend om zijn levendige tinten, waaronder roze, groen en blauw.
- Schorl: Typisch zwart, gebruikt voor industriële doeleinden in plaats van als edelsteen.
- Paraiba toermalijn: Beroemd om zijn neonblauwe en groene kleuren vanwege het kopergehalte.
3. Pleochroism
Toermalijn vertoont pleochroïsme, wat betekent dat het verschillende kleuren kan vertonen wanneer het vanuit verschillende hoeken wordt bekeken. Deze eigenschap is nuttig bij gemmologische identificatie en draagt bij aan de visuele aantrekkingskracht van de edelsteen.
4. Stabiliteit en duurzaamheid
Toermalijn is relatief duurzaam, met een hardheid van 7 tot 7.5 op de Mohs schaal, waardoor het geschikt is voor verschillende soorten sieraden. Het kan echter gevoelig zijn voor plotselinge temperatuurveranderingen en moet voorzichtig worden behandeld om schade te voorkomen.
Toermalijn in sieraden
1. Ontwerp en omgeving
Dankzij het brede kleurengamma van Toermalijn kunnen juweliers diverse en opvallende ontwerpen creëren. Het wordt gebruikt in verschillende soorten sieraden, waaronder:
- Ringen: De levendige kleuren van Toermalijn maken het een populaire keuze voor statement-ringen.
- Oorbellen: De schittering en verscheidenheid van de edelsteen kunnen het uiterlijk van oorbellen verbeteren, van studs tot druppelontwerpen.
- Kettingen en armbanden: Toermalijn wordt gebruikt in zowel casual als high-end ontwerpen, vaak ingelegd goud or platina om de kleuren aan te vullen.
2. Snijden en vormgeven
De veelzijdigheid van toermalijn maakt een verscheidenheid aan sneden en vormen mogelijk, waaronder:
- Briljante snit: Verbetert de schittering van de edelsteen en wordt vaak gebruikt voor grotere stenen van hoge kwaliteit.
- Roos gesneden: Biedt een vintage-esthetiek en kan de kleur en helderheid van de edelsteen benadrukken.
- Cabochon-snede: Gladde, afgeronde snit gebruikt voor ondoorzichtige of minder transparante toermalijnvariëteiten, waarbij hun kleur en interne kenmerken worden benadrukt.
3. Populaire variëteiten
Bepaalde soorten toermalijn worden bijzonder gewaardeerd in sieraden:
- Paraiba toermalijn: Zeer gewild vanwege zijn zeldzame, neonblauwe tot groene kleuren.
- Watermeloen Toermalijn: Gewaardeerd om zijn unieke roze en groene kleurzonering.
- Rubellite Toermalijn: Een rode of rozerode variant die vaak wordt gebruikt in hoogwaardige sieraden.
4. Marktwaarde
De waarde van toermalijn hangt af van verschillende factoren, waaronder kleur, helderheid, snit en karaatgewicht. Zeldzame soorten zoals Paraiba-toermalijn vragen om hoge prijzen, terwijl meer algemene soorten zoals groene en roze toermalijn beter toegankelijk zijn. De aantrekkingskracht van de edelsteen wordt versterkt door zijn natuurlijke schoonheid en de unieke kenmerken van elk stuk.
Samenvattend maken de diverse kleuren en vormen van toermalijn het tot een veelzijdige en gewilde edelsteen in de wereld van de edelsteenkunde en sieraden. Het vermogen om in verschillende vormen te worden gesneden en in verschillende soorten sieraden te worden geplaatst, draagt verder bij aan de populariteit ervan onder zowel edelstenenliefhebbers als consumenten.
Het geologische voorkomen van toermalijn
Toermalijn is een wijdverspreid mineraal met een opmerkelijke aanwezigheid in verschillende geologische omgevingen. Het voorkomen ervan houdt verband met verschillende soorten geologische formaties en processen. Hier is een overzicht van waar toermalijn vaak wordt aangetroffen en de geologische omstandigheden die bijdragen aan de vorming ervan:
1. Pegmatieten
Voorval: Toermalijn wordt vaak aangetroffen in pegmatieten, die grofkorrelig zijn stollingsgesteenten die zich vormen tijdens de laatste fase van magmakristallisatie. Pegmatieten zijn rijk aan zeldzame mineralen en bevatten vaak grote kristallen.
Geologische omstandigheden: De vorming van pegmatieten vindt plaats wanneer magma langzaam afkoelt, waardoor de groei van grote minerale kristallen mogelijk is. Toermalijnkristallen in pegmatieten kunnen behoorlijk groot zijn en een scala aan kleuren vertonen, waaronder enkele van de meest gewaardeerde soorten zoals Paraiba en watermeloentoermalijn.
opmerkelijke locaties: Significant pegmatiet deposito's omvatten locaties in Brazilië, Madagaskar en Maine in de Verenigde Staten.
2. Metamorfe gesteenten
Voorval: Toermalijn komt ook voor in metamorfe vorm rotsen, die zich onder hoge druk en temperatuuromstandigheden vormen uit reeds bestaande rotsen. Het wordt vaak geassocieerd met leisteen en gneis.
Geologische omstandigheden: In metamorfe omgevingen kan toermalijn ontstaan uit de wijziging van boorrijke mineralen. Het komt vaak voor als gevolg van regionale metamorfose sedimentair gesteente worden blootgesteld aan intense druk en hitte.
opmerkelijke locaties: Toermalijnhoudende metamorfe gesteenten zijn te vinden in gebieden zoals de Alpen, de Himalaya en delen van het Canadese schild.
3. Granieten
Voorval: Toermalijn kan worden gevonden in graniet, vooral in graniet dat hoog ontwikkeld is of rijk is aan graniet boronic. In granietrotsen vormt toermalijn vaak een klein bijkomend mineraal.
Geologische omstandigheden: De aanwezigheid van boor in graniet, vaak als gevolg van de betrokkenheid van vloeistoffen tijdens de vorming van het gesteente, vergemakkelijkt de vorming van toermalijn. Dit mineraal kan ook voorkomen in bijbehorende pegmatitische aderen binnenin graniet lichamen.
opmerkelijke locaties: Opmerkelijke granietachtige voorkomens van toermalijn zijn te vinden in regio's zoals de granieten batholieten van West-Australië en delen van de Rocky Mountains in de Verenigde Staten.
4. Alluviale afzettingen
Voorval: Toermalijn kan worden getransporteerd en afgezet door natuurlijke processen zoals erosie en sedimentatie. In alluviale afzettingen wordt toermalijn vaak gevonden als ronde of gefragmenteerde korrels.
Geologische omstandigheden: Erosie van gastgesteenten die toermalijn bevatten, kan leiden tot de ophoping ervan in rivierbeddingen, stranden en andere sedimentaire omgevingen. Dit resulteert vaak in placerafzettingen waar toermalijn naast andere mineralen wordt gevonden.
opmerkelijke locaties: Alluviale afzettingen van toermalijn worden gerapporteerd in verschillende regio's, waaronder delen van Brazilië en Afrika, waar verweerde pegmatieten of metamorfe gesteenten hebben bijgedragen aan deze afzettingen.
5. Hydrothermische aderen
Voorval: In sommige gevallen vormt toermalijn zich in hydrothermale aderen, die ontstaan wanneer mineraalrijke vloeistoffen door breuken in rotsen stromen en mineralen neerslaan terwijl ze afkoelen.
Geologische omstandigheden: De aanwezigheid van boor in hydrothermale vloeistoffen kan leiden tot de vorming van toermalijn. Deze aderen kunnen worden geassocieerd met andere mineralen zoals kwarts en veldspaat.
opmerkelijke locaties: Hydrothermisch ader afzettingen van toermalijn worden op verschillende locaties over de hele wereld aangetroffen, waaronder bepaalde mijndistricten in de Verenigde Staten en delen van Australië.
Het geologische voorkomen van Toermalijn omvat een reeks omgevingen, van pegmatieten en metamorfe gesteenten tot graniet, alluviale afzettingen en hydrothermale aderen. De vorming ervan is nauw verbonden met de aanwezigheid van boor en andere sporenelementen, die de kleur en kristalstructuur beïnvloeden. Deze veelzijdigheid in voorkomen draagt bij aan de brede beschikbaarheid van toermalijn en het gevarieerde scala aan kleuren en soorten dat in het mineraal wordt aangetroffen.
Grote mijnbouwlocaties
Toermalijn wordt gewonnen in verschillende regio’s over de hele wereld, die elk bekend staan om de productie van verschillende soorten toermalijn met unieke kleuren en kenmerken. Hier zijn enkele grote mijnlocaties en de soorten toermalijn die ze produceren:
1. Brazilië
Soorten toermalijn: Brazilië staat bekend om zijn diverse en hoogwaardige toermalijnafzettingen, waaronder:
- Paraiba toermalijn: Bekend om zijn elektrisch blauwe tot neongroene kleuren, voornamelijk te vinden in de staat Paraíba. Deze zeldzame variëteit wordt zeer gewaardeerd om zijn levendige tinten, die te danken zijn aan het kopergehalte.
- Watermeloen Toermalijn: Gevonden op verschillende locaties in Brazilië, waaronder de staat Minas Gerais. Deze variëteit heeft een roze hart met een groene buitenlaag.
- Andere variëteiten: Brazilië produceert ook een breed scala aan andere toermalijnkleuren, waaronder roze, rood, groen en blauw.
opmerkelijke locaties: Belangrijke mijnbouwregio's zijn Paraíba, Minas Gerais en Espírito Santo.
2. Madagascar
Soorten toermalijn: Madagaskar staat bekend om zijn rijke toermalijnafzettingen, waaronder:
- Elbaitische toermalijn: Bekend om zijn levendige kleuren, waaronder roze, groen en blauw. Madagaskar produceert een aanzienlijke hoeveelheid elbaiet van hoge kwaliteit.
- Watermeloen Toermalijn: Ook gevonden in Madagaskar, met opvallende kleurzones vergelijkbaar met Braziliaanse exemplaren.
opmerkelijke locaties: Belangrijke mijngebieden zijn onder meer de regio's Ihosy en Vatomandry.
3. Verenigde Staten
Soorten toermalijn: De Verenigde Staten hebben verschillende belangrijke toermalijnafzettingen, met name in:
- Maine: Bekend om zijn hoogwaardige elbaiet-toermalijn, inclusief levendige groene, roze en tweekleurige exemplaren. Tot de beroemde mijnen behoort de Mount Mica, de Newry- en de mijnen van Parijs.
- Californië: Produceert een verscheidenheid aan toermalijnen, waaronder de zeer gewaardeerde blauwgroene toermalijn en watermeloentoermalijn. Opmerkelijke mijnen zijn de Himalaya-mijn en de Tourmaline King-mijn.
opmerkelijke locaties: de pegmatietvelden van Maine en de gebieden San Diego County en Riverside County in Californië.
4. Afghanistan
Soorten toermalijn: Afghanistan staat bekend om het produceren van:
- Elbaitische toermalijn: Vooral in blauw- en groentinten. Afghaanse toermalijn staat vaak bekend om zijn levendige en gevarieerde tinten.
opmerkelijke locaties: De Panjshir-vallei en de provincie Nuristan zijn opmerkelijke bronnen.
5. Pakistan
Soorten toermalijn: Pakistan staat bekend om:
- Elbaitische toermalijn: Inclusief levendige roze, groene en blauwe varianten. Pakistaanse toermalijn wordt vaak aangetroffen in grote kristallen en staat bekend om zijn hoge kwaliteit.
opmerkelijke locaties: De Shigar-vallei in Gilgit-Baltistan en de regio rond de stad Peshawar.
6. Zimbabwe
Soorten toermalijn: De opmerkelijke toermalijnvariëteiten van Zimbabwe zijn onder meer:
- Elbaitische toermalijn: Bekend om zijn levendige kleuren en soms uitzonderlijke kristalgrootte.
opmerkelijke locaties: De Umba-vallei is een belangrijk mijnbouwgebied voor toermalijn in Zimbabwe.
7. Sri Lanka
Soorten toermalijn: Sri Lanka staat bekend om:
- Elbaitische toermalijn: Vooral roze en groene varianten, vaak gebruikt in traditionele Sri Lankaanse sieraden.
opmerkelijke locaties: Belangrijke mijnbouwregio's zijn onder meer het Ratnapura-gebied, bekend als de 'Stad van de Edelstenen'.
8. Australië
Soorten toermalijn: Australië staat bekend om:
- Schorl: De zwarte variant van toermalijn, vaak aangetroffen in verschillende mijndistricten.
- Andere variëteiten: Australië produceert ook enkele elbaiet en andere soorten toermalijn.
opmerkelijke locaties: Belangrijke mijnbouwgebieden zijn onder meer de regio's New South Wales en Queensland.
Toermalijn wordt op talloze locaties over de hele wereld gedolven, waarbij elke regio verschillende soorten en kleuren edelsteen produceert. Brazilië is vooral beroemd om zijn Paraiba- en watermeloen-toermalijn, terwijl Madagaskar een verscheidenheid aan elbaite-kleuren biedt. De Verenigde Staten, Afghanistan, Pakistan, Zimbabwe, Sri Lanka en Australië dragen ook aanzienlijke hoeveelheden toermalijn bij, die elk bijdragen aan de mondiale aantrekkingskracht en diversiteit van het mineraal.
